بخش سوم :
جهت کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، بخش قبلی را مطالعه کنید.
مقدمه
استاندارد ASHRAE 62 یکی از بنیادی‌ترین و معتبرترین اسناد مهندسی در حوزه تهویه مطبوع و کیفیت هوای داخل ساختمان است که طی دهه‌ها توسعه، بازنگری و تکامل یافته و امروزه به عنوان ستون اصلی طراحی سیستم‌های تهویه در سراسر جهان شناخته می‌شود. اهمیت کیفیت هوای داخل در زندگی روزمره انسان، با افزایش تراکم جمعیت شهری، گسترش فضاهای بسته و رشد آلودگی‌های صنعتی و شهری بیش از پیش آشکار شده است. در چنین شرایطی، وجود یک استاندارد جامع و قابل استناد که چارچوبی دقیق برای تأمین هوای سالم، مطبوع و ایمن فراهم کند، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. ASHRAE 62 در پاسخ به همین نیاز توسعه یافت و از ابتدا با هدف تعریف حداقل الزامات برای تضمین سلامت ساکنان و کاهش خطرات ناشی از آلودگی هوا طراحی شد. نسخه‌های اولیه این استاندارد در سال‌های 1971، 1981 و 1989، نقطه آغاز شکل‌گیری دستورالعمل‌هایی بودند که بسیاری از آیین‌نامه‌های ساختمانی قادر به ارائه آن نبودند. این استاندارد با زبانی روشن و ساختاری قابل اجرا، به مهندسان، طراحان و مدیران ساختمان کمک کرد تا با رویکردی علمی، کیفیت هوای داخل را مدیریت کنند. اما با تغییرات گسترده در فناوری، شناخت دقیق‌تر آلاینده‌ها و نیاز روزافزون به دستورالعمل‌های پویا، استاندارد در سال 1997 وارد مرحله «نگهداری مستمر» شد؛ تغییری مهم که امکان اصلاحات منظم و دوره‌ای را فراهم کرد. نسخه 2004 محصول همین فرایند تکاملی است و یکی از کامل‌ترین چارچوب‌ها برای طراحی و بهره‌برداری از سیستم‌های تهویه در محیط‌های مختلف محسوب می‌شود.
استاندارد ASHRAE 62.1، که برای فضاهای غیرمسکونی تدوین شده، مجموعه‌ای از الزامات دقیق و استانداردهای عملکردی ارائه می‌دهد که هدف آن‌ها نه‌تنها تأمین حداقل میزان هوای تازه، بلکه تضمین کیفیت واقعی، قابل‌قبول و پایدار هوای تنفسی است. در کنار آن، استاندارد ASHRAE 62.2 نیز به طور ویژه به نیازهای ساختمان‌های مسکونی کم‌ارتفاع پرداخته و محدودیت‌ها و آزادی‌های اجرایی متفاوتی برای طراحان ایجاد کرده است. این تفکیک نشان‌دهنده درک دقیق ASHRAE از تفاوت‌های بنیادی میان انواع کاربری‌هاست. در این چارچوب، استاندارد 62.1 رویکردی دوگانه ارائه می‌دهد: از یک سو تلاش می‌کند منابع آلاینده‌ها را کنترل، محدود و مدیریت کند، و از سوی دیگر با تأمین حداقل نرخ تهویه یا تصفیه هوا، غلظت آلاینده‌های باقی‌مانده را کاهش دهد. این استاندارد، با تکیه بر اصولی مانند فیلتراسیون، مدیریت رطوبت، طراحی صحیح مسیرهای ورود و خروج هوا و اعمال معیارهای سخت‌گیرانه برای فضاهای آلوده مانند قسمت‌های دارای دود دخانیات، محیط داخلی سالم و ایمن را هدف قرار داده است.
به طور کلی، ASHRAE 62 نه‌تنها یک استاندارد فنی بلکه یک ابزار قدرتمند برای ارتقای سلامت عمومی، جلوگیری از بروز بیماری‌های مرتبط با کیفیت هوای داخل و بهبود آسایش ساکنان ساختمان‌هاست. این استاندارد، پلی میان علم، مهندسی و سلامت انسان ایجاد می‌کند و زمینه‌ساز طراحی ساختمان‌های هوشمندتر، پایدارتر و قابل‌اعتمادتر در دنیای امروز است.
استاندارد ASHRAE 62؛ چارچوبی برای تهویه و تأمین کیفیت مطلوب هوای داخل
استاندارد ASHRAE 62 که امروز یکی از مهم‌ترین مراجع در زمینه کیفیت هوای داخل شناخته می‌شود، نخستین‌بار در سال‌های 1971، 1981 و سپس 1989 تدوین و به‌صورت دوره‌ای بازنگری شد. این نسخه‌ها پایه و مرجع قابل استنادی برای مهندسان و طراحان بودند و نسبت به آیین‌نامه‌های ساختمانی زمان خود، دستورالعملی روشن‌تر و ساده‌تر ارائه می‌دادند. در سال 1997، با رویکرد جدید انجمن ANSI مبنی بر «نگهداری مستمر»، ساختار استاندارد دچار تغییر شد تا امکان بازبینی منظم و دوره‌ای آن فراهم گردد. از آن پس، این استاندارد هر سه سال یک‌بار مورد بررسی و اصلاح قرار گرفت و این تغییرات در نسخه 2004 کامل‌تر و منسجم‌تر نمایان شد. استاندارد 62 امروز نه‌تنها معیارهای تهویه را مشخص می‌کند، بلکه به عنوان یک مبنای کلیدی برای تضمین کیفیت هوای قابل قبول در تمام فضاهای بسته شناخته می‌شود و ابزار مهمی برای طراحان، مجریان و مدیران ساختمان در راستای ارتقای سلامت و آسایش ساکنان به شمار می‌رود. استاندارد 62.1-2004 مجموعه‌ای از معیارهای تهویه را برای تمامی فضاهای بسته‌ای که انسان در آن‌ها حضور دارد، ارائه می‌کند. با این حال، برای برخی کاربری‌های خاص مانند آزمایشگاه‌ها یا محیط‌های صنعتی که شرایط ویژه‌ای دارند، لازم است علاوه بر الزامات این استاندارد، دستورالعمل‌های تکمیلی دیگری نیز رعایت شود. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، الزامات مربوط به ساختمان‌های مسکونی کم‌ارتفاع در استاندارد 62.2-2004 ASHRAE با عنوان «تهویه و کیفیت مطلوب هوای داخل برای ساختمان‌های مسکونی کوتاه‌مرتبه» تدوین شده است. در این نسخه، در برخی بخش‌ها بسته به نوع پروژه، اختیار عمل بیشتری به طراح داده شده و در مواردی نیز به منابع خارج از ASHRAE ارجاع داده می‌شود. برای نمونه، در طراحی سیستم‌های تهویه مخصوص کاربری‌های صنعتی، کتاب «تهویه صنعتی» منتشر شده توسط مجمع دولتی بهداشت صنعتی آمریکا (ACGIH)، یکی از معتبرترین منابع راهنما به شمار می‌رود و می‌تواند مکمل مناسبی برای استانداردهای ASHRAE باشد.
در بخش نخست استاندارد 62.1-2004 تأکید شده است :
«هدف این استاندارد تعیین حداقل میزان تهویه لازم برای تأمین کیفیت قابل قبول هوای داخل برای افراد حاضر در ساختمان و کاهش احتمال بروز مشکلات سلامت مرتبط با کیفیت هوای داخل است.»
بنابراین باید توجه داشت که این استاندارد بر حداقل میزان هوای تازه قابل قبول تمرکز دارد؛ یعنی مقداری از هوا که بر اساس تعریف استاندارد باید چنین شرایطی داشته باشد:
«غلظت آلاینده‌ها در آن از حدود تعیین‌شده توسط متخصصان فراتر نرود و دست‌کم هشتاد درصد افراد حاضر در فضا از کیفیت هوای داخل اظهار رضایت داشته باشند.»
استاندارد 62.1 برای دستیابی به کیفیت مطلوب هوای داخل، دو رویکرد اساسی را مطرح می‌کند :
1. محدود کردن آلاینده‌ها
2. رقیق‌سازی یا حذف آلاینده‌ها
برای تحقق معیار اول، یعنی کاهش و کنترل منبع آلاینده‌ها، مجموعه‌ای از الزامات طراحی و عملکردی مشخص شده است. این الزامات با هدف جلوگیری از مشکلات مرتبط با رطوبت، رشد قارچ‌ها و کپک‌ها و همچنین کنترل بهتر آلودگی‌ها تدوین شده‌اند. مهم‌ترین این الزامات عبارت‌اند از :
• الزامات مربوط به فیلتراسیون هوا
• رعایت فاصله مناسب میان دهانه ورود هوای تازه و دهانه خروج هوای آلوده
• رعایت مقررات مربوط به انتقال و گردش هوا میان فضاهای با سطوح مختلف آلایندگی
• الزامات نگهداری، سرویس و بهره‌برداری صحیح از سیستم تهویه
• الزامات مربوط به مستندسازی طراحی، اجرای سیستم و برنامه‌های نگهداری
طبق استاندارد 62.1-2004، هوایی که حاوی دود سیگار باشد نباید به عنوان هوای برگشتی در سایر بخش‌های ساختمان مورد استفاده قرار گیرد. همچنین چنین فضاهایی باید نسبت به سایر نواحی ساختمان نرخ تهویه بیشتری داشته باشند یا از فیلترهای قوی‌تری استفاده کنند. با این حال، استاندارد یادشده ضوابط و معیارهای طراحی ویژه برای اتاق‌ها یا فضاهای مخصوص استعمال دخانیات را به‌طور مشخص ارائه نکرده است.
برای دستیابی به کیفیت مناسب هوای تنفسی در فضاهای داخلی، استاندارد دو روش کلی را معرفی می‌کند :
روش اول ـ روش کیفیت هوای داخل (Indoor Air Quality Procedure)
این روش بر محدود کردن غلظت آلاینده‌ها با هدف رسیدن به کیفیت قابل قبول هوای داخل تکیه دارد. در این رویکرد، کنترل غلظت آلاینده‌ها شامل ذرات معلق و گازها با استفاده از فیلترها یا سایر روش‌های تصفیه انجام می‌شود.
روش دوم ـ روش نرخ تهویه (Ventilation Rate Procedure)
در این روش، کیفیت مطلوب هوا از طریق تأمین مقدار مشخص و کافی هوای تازه حاصل می‌شود. استاندارد برای انواع کاربری‌های مختلف، حداقل نرخ تهویه را تعیین کرده است و با رعایت این مقادیر، رقیق‌سازی آلاینده‌ها به شکل مناسب انجام می‌گیرد.
نتیجه‌گیری
استاندارد ASHRAE 62 به عنوان یکی از کامل‌ترین منابع برای طراحی سیستم‌های تهویه و مدیریت کیفیت هوای داخلی، نقش مهمی در ارتقای سلامت و رفاه انسان‌ها در محیط‌های بسته ایفا می‌کند. این استاندارد با ارائه چارچوبی علمی، منسجم و مبتنی بر تجربه‌های جهانی، کمک می‌کند تا تمام ساختمان‌ها از فضاهای مسکونی گرفته تا محیط‌های صنعتی و تجاری به‌گونه‌ای طراحی شوند که ساکنان آن‌ها در معرض حداقل میزان آلایندگی و حداکثر سطح کیفیت هوا قرار بگیرند. اهمیت این استاندارد زمانی بیش از پیش نمایان می‌شود که بدانیم بسیاری از مشکلات شایع سلامتی، مانند آلرژی‌ها، بیماری‌های تنفسی، سردردهای مزمن، خستگی و سندرم ساختمان بیمار، نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم کیفیت پایین هوای داخل هستند. ASHRAE 62 با تمرکز بر محدود کردن آلاینده‌ها از طریق طراحی اصولی، فیلتراسیون مناسب، مدیریت رطوبت و جلوگیری از آلودگی متقابل میان فضاها، یک سپر دفاعی قوی در برابر این مشکلات ایجاد می‌کند. در کنار این الزامات، این استاندارد با تعریف حداقل نرخ تهویه برای کاربری‌های مختلف و ارائه دو روش مستقل روش نرخ تهویه و روش کیفیت هوای داخل انعطاف‌پذیری بالایی در اختیار طراحان و اپراتورها قرار می‌دهد. این تنوع رویکردها سبب می‌شود که مهندسان بتوانند متناسب با شرایط پروژه، نوع کاربری، میزان آلاینده‌ها و امکانات سیستم، بهترین و مؤثرترین راهکار را انتخاب کنند.
نباید فراموش کرد که ASHRAE 62 تنها یک «مجموعه اعداد و قوانین» نیست؛ بلکه فلسفه‌ای برای حفظ کیفیت زندگی در فضاهای داخلی است. توجه به ریزترین جزئیات مانند فاصله ورودی هوا از منابع آلاینده، اهمیت نظافت و نگهداری سیستم‌ها، نقش مستندسازی در بهره‌برداری صحیح و استفاده از منابع تکمیلی مانند دستورالعمل‌های ACGIH برای محیط‌های خاص، همگی نشان می‌دهد که کیفیت هوای داخل از دیدگاه ASHRAE یک موضوع چندبعدی و پیچیده است. در نهایت، اجرای اصول این استاندارد در پروژه‌های ساختمانی و صنعتی نه‌تنها باعث کاهش خطرات جانی و محیطی می‌شود، بلکه موجب افزایش بهره‌وری، آسایش و رضایت ساکنان خواهد شد. با تکیه بر ساختاری علمی و به‌روز، ASHRAE 62 فرصتی فراهم می‌کند تا محیط‌های داخلی، به فضاهایی سالم‌تر، پاک‌تر و سازگارتر با نیازهای انسان تبدیل شوند؛ فضایی که در آن تنفس به‌معنای واقعی کلمه، ایمن، مطبوع و بی‌دغدغه باشد.