بخش دوم :
جهت کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، بخش بعدی و قبلی را مطالعه کنید.
مقدمه
سیستم‌های سرمایش، گرمایش و تهویه مطبوع بیمارستان‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند که فراتر از صرفاً تأمین آسایش حرارتی برای بیماران، پرسنل و همراهان آن‌هاست. این سیستم‌ها نقش کلیدی در حفظ سلامت و ایمنی محیط بیمارستان ایفا می‌کنند و باید به گونه‌ای طراحی شوند که بتوانند شرایط خاص و متفاوت هر بخش را به طور دقیق تأمین نمایند. در بیمارستان‌ها، بخش‌های مختلفی مانند اتاق‌های عمل، بخش‌های مراقبت ویژه، آزمایشگاه‌ها، داروخانه‌ها و اتاق‌های بستری هرکدام نیازمند کنترل دقیق دما، رطوبت، فشار و کیفیت هوا هستند تا از انتقال آلودگی‌ها جلوگیری شود و محیطی کاملاً استریل و بهداشتی فراهم گردد. طراحی این سیستم‌ها نیازمند شناخت عمیق از الزامات فنی، استانداردهای بهداشتی و همکاری میان تیم‌های تخصصی مهندسی مکانیک، تجهیزات پزشکی و مدیریت بیمارستان است. اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم کوچک‌ترین ضعف در سیستم تهویه می‌تواند منجر به انتشار عوامل عفونی، کاهش کیفیت درمان و حتی به خطر افتادن جان بیماران گردد. بنابراین، طراحی و اجرای سیستم‌های تهویه در بیمارستان‌ها باید بر پایه آخرین تکنولوژی‌ها و استانداردهای جهانی و با رویکردی جامع و دقیق صورت گیرد.
طراحی تخصصی سیستم سرمایش، گرمایش و تهویه برای ۸ بخش کلیدی بیمارستان‌ها
در ابتدا لازم است اشاره کنیم که در این مطلب به بررسی 4 بخش اصلی و حیاتی بیمارستان از 8 بخش می‌پردازیم که در ادامه، در مقاله بعدی، 4 بخش مهم دیگر بیمارستان را با جزئیات بیشتری بررسی خواهیم کرد. بنابراین برای درک کامل و پیوسته این موضوع، پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مقاله همراه ما باشید و ادامه آن را در مطلب بعدی دنبال کنید.
طراحی سیستم تهویه مطبوع بیمارستان‌ها بسیار فراتر از ایجاد دمای مطلوب برای آسایش بیماران و کارکنان است. در این ساختمان‌های حساس، سیستم HVAC باید مجموعه‌ای از عملکردها را به صورت هم‌زمان و دقیق انجام دهد؛ از کنترل و فیلتراسیون چندمرحله‌ای هوا گرفته تا رطوبت‌زنی، رطوبت‌زدایی، تنظیم فشار مثبت و منفی، مدیریت مسیر گردش هوا و تضمین کیفیت هوای داخلی در بالاترین سطح ممکن.
این موضوع به‌ویژه زمانی اهمیت پیدا می‌کند که بدانیم هر بخش از بیمارستان الزامات تهویه‌ای مخصوص به خود را دارد. برای نمونه، اتاق‌های جراحی نیاز به فشار مثبت و فیلتراسیون بسیار قوی دارند، در حالی که اتاق‌های ایزوله باید تحت فشار منفی باشند تا آلودگی‌ها از فضای آن خارج نشود.
اجرای این الزامات، مستلزم رعایت استانداردهای معتبر جهانی مانند ASHRAE و دستورالعمل‌های وزارت بهداشت هر کشور است. همچنین باید توجه داشت که هماهنگی کامل میان تیم طراحی تاسیسات مکانیکی و کارشناسان تجهیزات پزشکی حیاتی است، چرا که نحوه جانمایی و عملکرد تجهیزات پزشکی می‌تواند تأثیر مستقیمی بر مسیرهای جریان هوا، نیاز سرمایشی و گرمایشی و کنترل آلاینده‌ها داشته باشد.
طراحی سیستم سرمایش، گرمایش و تهویه 4 بخش کلیدی از ۸ بخش مهم بیمارستان عبارتند از :
1. اتاق‌های جراحی، بخش مراقبت‌های ویژه
۲. اتاق عمل
۳. بخش اورژانس
۴. بخش مراقبت‌های ویژه (ICU)
باید به‌گونه‌ای باشد که دما، رطوبت، فشار و کیفیت هوا در هر فضا با دقت کنترل شود. این نگاه جامع تضمین می‌کند که علاوه بر حفظ راحتی حرارتی، از گسترش آلودگی‌های میکروبی، شیمیایی و ذرات معلق جلوگیری شده و محیطی ایمن و بهداشتی برای بیماران، کارکنان و همراهان فراهم گردد.
نکات کلیدی طراحی تهویه مطبوع در بخش جراحی و مراقبت‌های ویژه بیمارستان
یکی از حساس‌ترین و حیاتی‌ترین قسمت‌های هر بیمارستان، بخش جراحی و اتاق‌های مراقبت‌های ویژه هستند؛ چرا که کوچک‌ترین خطا در طراحی سیستم تهویه این فضاها می‌تواند سلامت بیماران را تهدید کند. در هیچ بخش دیگری مانند سوئیت‌های جراحی، نیاز به کنترل چندجانبه دما، رطوبت، فیلتراسیون و فشار هوا تا این اندازه اهمیت ندارد. سیستم تهویه‌ای که برای این فضاها طراحی می‌شود باید به گونه‌ای باشد که غلظت میکروارگانیسم‌ها و ذرات معلق در هوا را تا پایین‌ترین سطح ممکن کاهش دهد. برای رسیدن به این هدف، استفاده از فیلتراسیون چندمرحله‌ای با فیلترهای با راندمان بالا (HEPA)، تامین حجم کافی هوای تازه، نرخ تعویض هوای بالا (حداقل ۱۵ تا ۲۰ بار در ساعت)، حفظ فشار مثبت نسبت به بخش‌های مجاور و توزیع یکنواخت جریان هوا از جمله الزامات حیاتی هستند. همچنین جهت جلوگیری از جریان‌های برگشتی آلودگی، نحوه قرارگیری دریچه‌های دمش و مکش هوا باید به‌دقت طراحی شود تا الگوی حرکت هوا از سمت مناطق تمیز (مانند ناحیه جراحی) به سمت مناطق کمتر تمیز (مانند راهروها) باشد.
در نهایت، کنترل دقیق دما و رطوبت نسبی به منظور جلوگیری از رشد عوامل بیماری‌زا، کاهش خطر انتقال عفونت و ایجاد شرایط بهینه برای تیم جراحی ضروری است. در طراحی این سیستم‌ها، انتخاب تجهیزات با قابلیت کنترل پیوسته و دقیق و سیستم‌های هشداردهنده در مواقع اختلال عملکرد، بخشی جدایی‌ناپذیر از فرآیند طراحی است.
الزامات طراحی تهویه برای بخش اتاق عمل بیمارستان
اتاق عمل یکی از حساس‌ترین نقاط بیمارستان است که طراحی سیستم تهویه آن باید با دقت و بر اساس نتایج علمی و تجربیات حاصل از پروژه‌های اتاق‌های تمیز در صنایع پیشرفته انجام شود. بررسی‌ها نشان داده است که یکی از کارآمدترین روش‌های توزیع هوا در این بخش، دمش هوا از سقف و هدایت یکنواخت آن به سمت پایین تا خروج از چندین دریچه نصب‌شده در دیوارهای اطراف است. این آرایش جریان هوا باعث می‌شود آلودگی‌های میکروبی و ذرات معلق از ناحیه جراحی و تیم پزشکی به سرعت دور شده و هوای تازه جایگزین شود.
از سوی دیگر، دفع ایمن گازهای بیهوشی مسئله‌ای حیاتی است که باید در طراحی اتاق عمل لحاظ شود. برای این منظور، سیستم خلاء جداگانه یا شبکه خلاء پزشکی اختصاصی برای تخلیه گازهای بیهوشی در نظر گرفته می‌شود. وجود چندین دهانه مکش در نقاط مختلف اتاق این امکان را می‌دهد که گازهای باقی‌مانده به‌سرعت جمع‌آوری و به خارج منتقل شوند، بدون آنکه در محیط عمل منتشر شوند یا خطر آتش‌سوزی ایجاد کنند.
بر اساس بخش مهمی از استانداردها، برای اتاق‌های عمل، اتاق سونداژ، سیستوسکوپی و اتاق‌های گچ‌گیری، رعایت چند نکته اساسی ضروری است :
1. دمای محیط باید در بازه‌ای بین ۲۰ تا ۲۴ درجه سانتی‌گراد قابل تنظیم باشد تا علاوه بر ایجاد آسایش برای تیم جراحی، شرایط ایده‌آل برای بیماران حفظ شود.
2. سطح رطوبت نسبی باید پایدار و بین ۵۰ تا ۶۰ درصد نگه داشته شود تا از رشد عوامل بیماری‌زا جلوگیری شود.
3. فشار هوای اتاق باید نسبت به فضاهای مجاور همواره مثبت باشد و معمولاً تأمین ۱۵ درصد هوای تازه اضافه برای این منظور توصیه می‌شود.
4. تمام درزهای دیوارها، سقف و کف باید کاملاً آب‌بندی شده باشد تا مسیر نفوذ آلودگی مسدود شود.
5. محل نصب تجهیزات اندازه‌گیری دما و رطوبت باید به‌گونه‌ای باشد که وضعیت محیط به‌طور دقیق و لحظه‌ای پایش شود.
6. استفاده از فیلترهای استاندارد و تعبیه سیستم فیلتراسیون چندمرحله‌ای از الزامات مهم است.
7. هوا باید از سقف وارد شده و دست‌کم از دو دریچه نزدیک کف خارج شود تا جریان عمودی یکنواخت ایجاد گردد.
8. کلیه تجهیزات و اجزای سیستم باید مطابق با الزامات معتبر طراحی و نصب شوند تا ایمنی و عملکرد بهینه تضمین شود.
توجه به این جزئیات در طراحی، تضمین‌کننده عملکرد بی‌نقص اتاق عمل، کاهش ریسک عفونت‌های بیمارستانی و تأمین سلامت تیم درمانی خواهد بود.
الزامات طراحی سیستم تهویه بخش اورژانس بیمارستان
بخش اورژانس یکی از پر ترددترین و در عین حال آلوده‌ترین نقاط بیمارستان محسوب می‌شود. علت اصلی این وضعیت، ورود مداوم بیماران با شرایط مختلف و همراهان متعدد آن‌هاست که باعث افزایش آلودگی‌های میکروبی و ذرات معلق در فضا می‌شود. بنابراین طراحی سیستم تهویه این قسمت باید با حساسیت بالا انجام شود تا علاوه بر حفظ شرایط آسایش حرارتی، سلامت هوا نیز تضمین گردد.
در قسمت انتظار بیماران و اتاق‌های اداری مرتبط با اورژانس، کنترل دما و رطوبت باید در محدوده آسایش استاندارد باشد تا بیماران و همراهان در مدت زمان حضور خود کمترین تنش محیطی را تجربه کنند. تنظیم رطوبت و دمای پایدار از ایجاد شرایط مناسب برای رشد میکروب‌ها جلوگیری می‌کند و تأثیر مستقیمی بر بهداشت عمومی این بخش دارد.
در مورد اتاق‌های عمل اورژانسی که معمولاً در مجاورت بخش اورژانس طراحی می‌شوند، باید شرایط تهویه دقیقاً مشابه استانداردهای اتاق عمل اصلی رعایت شود. این یعنی تأمین دمای قابل تنظیم در محدوده تعیین‌شده، کنترل رطوبت نسبی، فیلتراسیون چندمرحله‌ای و جریان هوای مثبت برای جلوگیری از ورود آلودگی از فضاهای اطراف.
همچنین برای فضاهایی مانند انبار یا اتاق نگهداری مواد بیهوشی در این بخش، تهویه باید کاملاً بر اساس الزامات ایمنی و دستورالعمل‌های بین‌المللی طراحی شود تا گازها و بخارات احتمالی انباشته نشوند و خطر انفجار یا آتش‌سوزی به صفر برسد.
نکته مهم این است که در طراحی تهویه بخش اورژانس، استفاده از سیستم‌های تهویه مکانیکی الزامی است و تهویه طبیعی به دلیل کنترل‌ناپذیری و ریسک نفوذ آلودگی‌های بیرونی نباید به‌عنوان راهکار اصلی در نظر گرفته شود. استفاده از سیستم‌های فیلتراسیون کارآمد، اگزاست مناسب و تأمین هوای تازه کافی، پایه‌های طراحی ایمن این بخش را تشکیل می‌دهند و نقش مهمی در جلوگیری از انتقال عوامل بیماری‌زا به سایر بخش‌های بیمارستان ایفا می‌کنند.
الزامات طراحی تهویه در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) بیمارستان
واحد مراقبت‌های ویژه یا ICU یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های هر بیمارستان است که در آن بیماران در وضعیت بحرانی یا در دوره حساس پس از عمل‌های سنگین نگهداری می‌شوند. در این بخش به‌ویژه بیمارانی بستری می‌شوند که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و حتی کوچک‌ترین آلودگی هوا می‌تواند جان آن‌ها را به خطر بیندازد. بنابراین طراحی تهویه ICU باید دقیق‌تر از بخش‌های عمومی و با رعایت ضوابط ویژه انجام شود.
برای ایجاد شرایط ایمن و پایدار، تنظیم دمای اتاق‌های ICU باید در بازه‌ای حدود ۲۴ تا ۲۶ درجه سانتی‌گراد باشد تا بیماران دچار افت دمای بدن نشوند و محیط برای تیم پزشکی نیز شرایط مناسبی داشته باشد. همچنین رطوبت نسبی در محدوده ۳۰ تا ۶۰ درصد نگه داشته می‌شود تا هم خطر رشد میکروارگانیسم‌ها کاهش یابد و هم راه‌های تنفسی بیماران دچار خشکی یا تحریک نشوند.
یکی از مهم‌ترین نکات در تهویه ICU، تأمین فشار مثبت هوا در مقایسه با فضاهای اطراف است. این فشار مثبت مانع از ورود ذرات آلوده از بیرون به اتاق‌های حساس می‌شود. در واحدهای ایزوله حفاظتی (PIU) که بیماران با ضعف شدید سیستم ایمنی مانند بیماران سرطانی، افراد پیوندی یا بیماران دچار سوختگی نگهداری می‌شوند، این موضوع اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
بر اساس استانداردها، نرخ تعویض هوا در این واحدها باید دست‌کم ۱۵ بار در هر ساعت باشد تا هوای آلوده به‌طور مداوم خارج و هوای تازه و فیلتر شده جایگزین شود. در طراحی جریان هوا، هوای تازه استریل به‌گونه‌ای تأمین می‌شود که از سقف بر روی بیماران حرکت کرده و پس از عبور از منطقه تنفسی، از طریق دریچه‌های برگشت نزدیک کف و در نزدیکی درها تخلیه شود. این آرایش جریان باعث می‌شود آلاینده‌ها و میکروب‌ها سریعاً از محیط حذف گردند.
در بهترین حالت برای بخش‌های ایزوله و ICU، استفاده از هواسازهای مجزا توصیه می‌شود. این کار کنترل دقیق فشار، دما، رطوبت و فیلتراسیون را امکان‌پذیر می‌کند و در صورت بروز مشکل در یک واحد، عملکرد کل سیستم تهویه دچار اختلال نمی‌شود. چنین طراحی دقیقی می‌تواند ضریب ایمنی بیماران را به‌طور قابل توجهی افزایش داده و از انتشار عفونت‌های بیمارستانی جلوگیری کند.
نتیجه‌گیری
با توجه به حساسیت بالای محیط بیمارستان و نقش حیاتی سیستم‌های سرمایش، گرمایش و تهویه مطبوع در ایجاد محیطی سالم و ایمن، طراحی تخصصی این سیستم‌ها در هر بخش از بیمارستان امری غیرقابل چشم‌پوشی است. از اتاق‌های جراحی با نیاز به شرایط بسیار استریل و کنترل فشار مثبت، تا بخش‌های مراقبت ویژه و آزمایشگاه‌ها که نیازمند تنظیم دقیق دما و رطوبت هستند، هر بخش نیاز به سیستم‌های اختصاصی دارد که با استفاده از فناوری‌های نوین و رعایت استانداردهای معتبر اجرا شود. این طراحی‌ها نه تنها به کنترل عفونت‌ها و جلوگیری از انتقال بیماری‌ها کمک می‌کنند، بلکه با بهبود کیفیت هوای محیط، شرایط بهینه‌ای را برای درمان و بهبود بیماران فراهم می‌نمایند. همچنین، همکاری و هماهنگی میان تیم‌های مهندسی مکانیک، پزشکان و کارشناسان تجهیزات پزشکی در انتخاب و نصب سیستم‌ها، باعث افزایش کارایی و دوام سیستم‌های تهویه خواهد شد. در نهایت، با توجه به پیشرفت‌های فناوری و ضرورت رعایت استانداردهای جهانی، به‌کارگیری راهکارهای بهینه و به‌روز در طراحی سیستم‌های تهویه بیمارستان‌ها نقش اساسی در ارتقای سطح سلامت عمومی و کیفیت خدمات درمانی ایفا می‌کند.